“Wij kunnen op dit moment nog woonwijken aansluiten, maar dat begint wel te veranderen”, zegt Veerle Wijshoff, innovatiemanager voor klimaatneutrale woonwijken bij Enexis. De netbeheerder weet als geen ander dat het huidige net steeds meer moeite heeft met de toenemende vraag naar elektriciteit, en het grote aanbod van onder meer zonne- en windenergie. “Om de energietransitie haalbaar en betaalbaar te houden, is het belangrijk om netbewuste keuzes maken”, aldus Wijshoff. 

Enexis – onder meer actief in Brabant – is er door deze ‘netcongestie’ veel aan gelegen om nieuwe transformatorstations te bouwen en kabels te leggen. Ook wil de netbeheerder een bijdrage leveren aan netbewuste nieuwbouw. 

Wijshoff: “Juist bij nieuwbouwwijken heb je de kans om netbewust te bouwen door keuzes te maken bij het ‘energetisch ontwerp’. Maak je gebruik van een warmtenet? Kies je voor batterijopslag? Ga je slim laden met de meest gunstige uurtarieven?” Nog te vaak gebeurt het volgens haar dat zo’n energetisch ontwerp pas heel laat in de planvoorbereiding wordt meegenomen. 

'Aan de voorkant' meedenken

Uiteindelijk moet netbewust bouwen ervoor zorgen dat een nieuwbouwwijk het stroomnet minder zwaar belast. Enexis wil hierover al ‘aan de voorkant’ meedenken, bij het opstellen van gebiedsplannen. Bovendien betrekt de netbeheerder hierbij provincies en gemeenten, om samen meer sturing te kunnen geven aan de te maken keuzes. 

Overheden hebben volgens Wijshoff veel behoefte aan inzicht in wat er, ondanks de netcongestie, nog wél kan en hoe zij dat het beste kunnen aanpakken. “Daarvoor ontwikkelen we nu vanuit de afdeling Innovatie de co-designtool. Samen met een aantal stakeholders hebben we onlangs in een ‘design sprint’ bepaald wat het probleem is, wat de behoeften zijn en wat we op te lossen hebben.” 

Met deze tool wil Enexis overheden grip geven: welk effect heeft de keuze voor netbewuste nieuwbouw of voor een standaard energiesysteem in een woonwijk? Aan welke knoppen kun je draaien en wat betekent dit voor het aantal te bouwen woningen, de betaalbaarheid daarvan of de CO2-voetafdruk? 

'Meer impact maken met elkaar'

Enexis heeft daarmee de rol van facilitator gepakt. Voor de genoemde design sprint nodigden ze onder anderen Yvonne Boerakker uit, coördinator netcongestie bij de provincie Noord-Brabant, en ook Jeroen Koijen. Hij is adviseur netcapaciteit en innovatie bij de gemeente Breda. Beiden zijn enthousiast over deze manier van samenwerken. 

“De energietransitie is een opgave waarin diverse puzzelstukjes bij elkaar moeten komen”, schetst Boerakker. “Daarbij is het belangrijk kennis en ervaring te bundelen. Juist door aan de voorkant die informatie op tafel te leggen en samen na te denken waaraan zo’n co-designtool moet voldoen, kun je in de praktijk meer impact maken met elkaar.” 

Koijen vindt samenwerking in dit dossier gewoon nodig om dingen voor elkaar te krijgen. “Bij de design sprint stonden we naast elkaar, om samen te proberen het idee te verbeteren. Het is heel krachtig als we dat straks kunnen voortzetten.” 

Pilots met co-designtool

Momenteel wordt er een prototype van de co-designtool ontwikkeld waarmee Enexis in diverse provincies en gemeenten pilots wil starten. Enexis, de provincie en gemeente Breda willen de mogelijkheden verkennen die kunnen leiden tot een pilot. Gemeente Breda is al op diverse fronten proactief bezig met de gevolgen van netcongestie. 

De gemeente werd daarmee in 2022 geconfronteerd. Voor nieuwbouwprojecten betekent dit dat de woningen nog wel kunnen worden gebouwd, maar dat voorzieningen op een wachtlijst komen voor aansluiting op het net. Denk aan supermarkten, scholen of zorginstellingen. 

Koijen: “Bij de gemeente Utrecht zijn ze al verder met netbewuste nieuwbouw (zie kader, red.). Naast woningbouw kunnen daar ook meteen de voorzieningen in het gebied worden gerealiseerd. Dat zou heel waardevol zijn voor de opgave die wij hebben.”  

'Dit wordt de standaard'

Op landelijk niveau is de ambitie van het kabinet en marktpartijen om jaarlijks 100.000 nieuwe woningen te bouwen. Een flink deel daarvan – ruim 13.500 woningen per jaar – komt in Brabant te staan. “Maar de netcongestie begint hier echt knellend te worden”, aldus Yvonne Boerakker van de provincie.  

Het anders ontwerpen van nieuwbouwwijken is cruciaal om te voorkomen dat er verdere vertraging ontstaat. Volgens haar vlogen betrokken partijen tot voor kort die opgave vanuit hun eigen rol aan. Nu delen zij een gezamenlijke ambitie om aan de voorkant nauwer samen te werken, zodat ze samen de impact van netcongestie zoveel mogelijk kunnen beperken. 

“We moeten echt slimmer gaan ontwerpen. Met een woningbouwopgave als die in Brabant is er veel winst te boeken door het anders te gaan doen. Ik ben ervan overtuigd dat netbewuste nieuwbouw de standaard in heel Nederland wordt. Wat mij betreft: hoe eerder, hoe beter.” 

Overheidsportaal

De co-designtool is in de ogen van Boerakker dan ook echt bedoeld om het gesprek aan te gaan en bewustwording te creëren. Uiteindelijk worden deze en andere tools gelanceerd op een overheidsportaal dat Enexis momenteel ontwikkelt. “Dat portaal is bedoeld om de plannen van overheden aan te laten sluiten op onze uitbreidingsplannen van het net, en vice versa”, duidt Veerle Wijshoff namens de netbeheerder. 

Uiteindelijk wil Enexis naar woonwijken met een systeem dat heel slim is ingeregeld en optimaal gebruikmaakt van de beschikbare energie in een woonwijk. 

De co-designtool blijft de netbeheerder doorontwikkelen met provincies en gemeenten, zodat deze continu aansluit bij hun behoeften. Wijshoff: “Enexis wil graag meedenken over nieuwbouwplannen en hoe deze netbewust te realiseren zijn. Tegelijk zien we dat gemeenten en provincies een heel belangrijke rol spelen in het vormgeven van het energiesysteem van de toekomst.”