De foto bij dit afscheidsinterview laat de procesregisseur van de RES Noordoost-Brabant zien in een pose waarin hij graag acteerde, buiten de gebaande paden. En zoals hij straks veelvuldig in de regio te zien zal zijn: op de mountainbike de omgeving verkennend. We blikken terug en vooruit.
We schrijven 1 januari 2018, Gerard Schonfeld maakt zich op voor een laatste klus. “Na 40 jaar sociaal domein was het tijd om in de laatste periode van mijn ambtenaarschap wat anders te doen. Peter van de Wiel, voorzitter van de RES-stuurgroep, vroeg of ik procesregisseur wilde zijn. Van niets iets maken, dan ben ik op mijn best. Samen met iedereen zijn we aan het bouwen gegaan. Na 2,5 jaar kan ik zeggen dat er een mooie organisatie staat.”
Koffie en notities
Hoe begin je dan aan zo’n opgave? “Ja, allereerst veel koffie drinken. Met collega-ambtenaren duurzaamheid bijvoorbeeld. Samen met hen veel vragen beantwoorden. Week in, week uit. Veel denkwerk verzetten. Want ja, hoe zet je iets neer wat er nog niet is? In het begin kreeg ik massa’s notities, voorstellen etc. toegeschoven. Lees maar! Daar ben ik snel mee gestopt, je wordt toch nooit een betere deskundige dan de specialisten. Ik had wel door dat ik wel het verschil kon maken op procesregie. Ik ben van de grote lijnen en ik heb me in mijn werkzame leven de kunst van het verbinden eigen gemaakt. En vooral: hoe zit het politiek in elkaar? Daar zat mijns inziens het risico. Je kunt nog zo’n goede technische oplossingen bieden, als je de politiek niet meeneemt dan gebeurt het gewoon niet.”
Maximale resultaat voor onze regio
Trots is Gerard op het resultaat dat er ligt, een concept-RES. “We hebben er in de regio het maximale uitgehaald. Een regionaal bod met een lokale resultaatverplichting. De komende tijd zit de uitdaging erin om de RES lokaal te laten landen. Je moet de discussie op gang zien te krijgen tussen de voor- en tegenstanders, dan ga je elkaar begrijpen Je moet op zoek naar sleutelfiguren in de wijken bijvoorbeeld. En je moet altijd het eerlijke verhaal vertellen. Willen wij een bewoonbare aarde overhouden, dan moeten we echt iets gaan doen. We zullen moeten veranderen. Wat enorm helpt is om de opgave te zien in een breder verband. Koppel de opgave bijvoorbeeld aan de landbouwtransitie en klimaatadaptatie.”
De kanteling
Bij de totstandkoming van de concept-RES heeft Gerard een aantal zaken als cruciaal ervaren. “In december 2019 is in de stuurgroep de kanteling gemaakt: een regionaal bod met een lokale resultaatverplichting. Daarmee werd er een enorme hobbel in het proces genomen. En voor mij was de aandacht voor de grote lijn in deze fase essentieel. Ik moet me bezig houden met een algemene opdracht, waarbij je iets moet bouwen, buiten de gebaande paden denken, zonder belemmerd te worden door allerlei regels. Nu komt de RES in de fase dat er meer geordend moet worden. Dus dit is een goed moment om afscheid te nemen. De afgelopen tijd ben ik al meer op de achtergrond gaan functioneren. Je moet zorgen dat je misbaar wordt en onzichtbaar. Niemand moet zien dat je weg bent. We zitten op koers.
Samenwerking
Toch zal veel van het succes afhangen van de samenwerking tussen gemeenten. “De kunst van de werkgroepen zal zijn om over de grenzen van de eigen gemeente heen te stappen. Dat is lastig. Bestuurders kijken over de schouders van de werkgroepen mee. Ik denk dat het regionale in de RES op natuurlijke wijze gaat groeien. En wat ik echt als bijzonder heb ervaren is de samenwerking met Eric Spies, de inhoudelijk projectleider. Die was echt heel intensief. Bijna dagelijks hadden we contact. Een jonge deskundige energieke projectleider samen met een vitale senior met bestuurlijke ervaring. Dat heeft goed uitgepakt. We waren echt een team.”
Een ‘groene’ trein
Gerard vat de toekomst in een metafoor. “Tot nu toe zijn we met verschillende treinen dezelfde kant op gegaan. Stoptreinen, intercity’s, er waren treinen met een kapotte bovenleiding, met seinstoringen, noem maar op. Maar we zijn met alle treinen op hetzelfde station, ‘perron concept-RES’, aangekomen. Vanaf nu gaan we allemaal op verschillende snelheden rijden. Het is de uitdaging om straks ook op hetzelfde perron aan te komen. Hoe ga je lokale resultaatverplichting invullen? Bij de concretisering zullen gemeenten elkaar opzoeken, daar ben ik van overtuigd. Dat zal niet altijd gemakkelijk zijn. Er is nog zoiets als politiek … Verkiezingen (lokaal en landelijk) gaan invloed hebben op het proces. Herindelingen geven andere verhoudingen. Voor welke oplossingen is er voldoende draagvlak? Blijft het betaalbaar voor iedereen? Den Haag moet meer richting geven, vind ik.”
De corona-aanpak
Wanneer beseffen mensen zich dat het echt moet? “Misschien moeten we gewoon op zaterdagavond overal de elektriciteit afsluiten. En een uur later vertelt de premier dan het grote, eerlijke verhaal van de energietransitie. Misschien helpt dat. Op dit moment is de overheid niet helpend, er is geen duidelijke lijn en geen eenduidige boodschap. En we moeten ook fouten durven maken. De impact is heel groot. Bovendien kennen we nog niet elke oplossing. Misschien zeggen we over 20 jaar: ‘wat we toen gedaan hebben was niet de beste oplossing, maar we hebben wel het vliegwiel in gang gezet.’ De bijdragen van de werkgroepen – kritisch en constructief - zijn daarvoor cruciaal geweest. Voor die intensieve samenwerking wil ik iedereen ontzettend bedanken.”
En nu?
Nog energie over? Gerards lach komt breed op het scherm. “Ik ga verder als bestuurslid van een stichting waar ggz-patiënten andere ggz-patiënten begeleiden. Ik ga weer voetballen, 2 keer per week naar de fitness. En ik wil een beleggingsclub oprichten. En ik blijf burgercommissielid in Uden. En de warmtetransitie komt eraan. Ik zie nog wel een rol voor me in een lokaal project, in de communicatie met de wijk bijvoorbeeld. En vooral: jaren ben ik met de auto de regio doorgetrokken op weg naar een bespreking of bijeenkomst. Dat ga ik nu doen met de fiets, zonder afspraken maar met veel energie. Door de wind, met de zon in de rug.”
Door Udo Holtappels
Foto door Bart Overbeke